Maria Dąbrowska – (ur. 6.10.1889 w Russowie, zm. 19.05.1965 w Warszawie)
Pochodziła z zubożałej rodziny ziemiańskiej – jej ojciec, powstaniec z 1863 r. był administratorem majątków ziemskich. W latach 1901-1905 uczyła się w prywatnej szkole Heleny Semadeniowej, a następnie w gimnazjum żeńskim. W roku 1905 wzięła udział w strajku szkolnym. Lata 1906-1907 spędziła w Warszawie, gdzie kontynuowała naukę, a później studiowała nauki przyrodnicze oraz socjologię i filozofię w Lozannie i Brukseli. Uczestniczyła wówczas w działalności Filorencji – organizacji niepodległościowej młodzieży polskiej. Do Kalisza powróciła w 1910 r. i podjęła pracę nauczycielki geografii na pensji Wandy Motylewskiej. W tym też roku debiutowała jako publicystka w “Gazecie Kaliskiej” i “Zaraniu” oraz wygłosiła swój pierwszy publiczny odczyt. W 1911 r. wyszła za mąż za M. Dąbrowskiego, emigracyjnego działacza PPS.
W 1913 r. przebywała w Londynie jako stypendystka Towarzystwa Kooperatystów, a po powrocie opublikowała na łamach pisma “Echo Literacko-Artystyczne” swoje pierwsze opowiadanie “We Francji… ziemi cudzej”. Podczas pierwszej wojny światowej związana była z ruchem ludowym i niepodległościowym, współredagowała pisma “Chłopska Sprawa” i “Polska Ludowa”. W 1917 przeniosła się do Warszawy. Po odzyskaniu niepodległości pracowała w latach 1918-1924 w Ministerstwie Rolnictwa.
Brała czynny udział w organizowaniu oświaty ludowej i robotniczej, w ruchu spółdzielczym, działalności ZZLP i Pen Clubu, także bardzo aktywna była w życiu publicznym. Po roku 1924 zajęła się pracą literacką. Twórczość w okresie międzywojennym.
Opowiadania:
“Dzień ojczyzny”(1918), “Gałąź czereśni’’ (1922), “Uśmiech dzieciństwa” (1923), “Ludzie stamtąd” (1926), Marcin Kozera” (1927) i “Znaki życia” (1938). “Uśmiech dzieciństwa’’ to cykl osnuty na wspomnieniach lat dzieciństwa spędzonych w Russowie.
“Ludzie stamtąd” – cykl 8 opowiadań, który okazał się wielkim sukcesem pisarki. Ukazała w nim życie prostych ludzi, służby folwarcznej (m.in. służącą, owczarza, nocnego stróża), ich niespełnione nadzieje, samotność. Autorka posłużyła się metodą „punktu widzenia’, oddała głos swym bohaterom, co pozwoliło jej głęboko wniknąć w świat “ludzi stamtąd”.
Powieści:
“Domowe progi” (1928)
W latach 1932–1934 ukazywały się kolejne tomy najwybitniejszego dzieła Dąbrowskiej, powieści „Noce i dnie’’, która jest opowieścią o Kaliszu.
Bohaterami utworu są Bogumił i Barbara Niechcicowie (którym nadała rysy własnych rodziców) oraz ich dzieci: Piotruś (zmarł w dzieciństwie), Agnieszka (ma wiele cech Dąbrowskiej), Emilka i Tomaszek. Akcja rozgrywa się w Serbinowie i Kaliszu. Pisarka ukryła pod tymi nazwami dwa miejsca bliskie swemu sercu – Russów i Kalisz.
W 1934 r. Otrzymała Państwową Nagrodę Literacką za “Noce i dnie”. Na podstawie jej powieści, Jerzy Antczak zrealizował w 1975 r. film pt. “Noce i dnie”. Główne role zagrali: Bogumiła – Jerzy Bińczycki, Barbarę – Jadwiga Barańska. Premiera filmu odbyła się w Kaliszu. Dramaty: “Geniusz sierocy”. Dramat wysnuty z dziejów XVII w. (1939).
Wojnę i okupację pisarka spędziła w Warszawie, biorąc aktywny udział w podziemnym życiu kulturalno – oświatowym.
Po upadku Powstania Warszawskiego wraz z przyjaciółmi schroniła się w okolicach Łowicza. Do Warszawy wróciła w 1945r. W czasach stalinowskich wybiera “emigrację wewnętrzną”, pozostaje obca obowiązującej poetyce socrealizmu.
W okresie powojennym napisała:
“Stanisław i Bogumił” – dramat wysnuty z dziejów XI w. (1948), “Gwiazda zaranna” (1955).
W 1956 r. ukazały się się ,,Myśli o sprawach i ludziach”. Obejmują one artykuły o pisarzach (Mickiewiczu, Słowackim, Prusie, Orzeszkowej, Kasprowiczu, Wyspiańskim, Żeromskim, Strugu, Kademie – Bandrowskim, Gogolu, Tołstoju). W 1959 r. pisarka wydała ,,Szkice o Conradzie”. W 1970 r. ukazała się powieść Dąbrowskiej, której nie dokończyła. Były to “Przygody człowieka myślącego” (miał to być w zamyśle autorki ciąg dalszy ,,Nocy i dni”). Maria Dąbrowska otrzymała liczne nagrody m.in.:
W 1955 r. Nagrodę Państwową I stopnia. W 1957 r. Uniwersytet Warszawski nadał jej tytuł doktora honoris causa. Przez pół wieku (1914-1965) Dąbrowska prowadziła “Dzienniki”. Oferują one zapiski od 31.07.1914 do 8.05.1965 r. Do tej pory ogłoszono drukiem około jednej trzeciej całości. Autorem wyboru i opracowania jest wybitny znawca twórczości Dąbrowskiej – Tadeusz Drewnowski. Dnia 9 października 1971 r. nastąpiło otwarcie Muzeum M. Dąbrowskiej w Russowie. W hollu wejściowym russowskiego dworku umieszczono fragment wypowiedzi pisarki: “Jestem dzieckiem Ziemi Kaliskiej. Z jej okolic i z samego Kalisza czerpałam natchnienie do moich książek: “Uśmiech dzieciństwa”, “Ludzie stamtąd” oraz “Noce i dnie”. Ta ziemia kształtowała swoje poczucie artystyczne, styl i język mojej całej twórczości. I choć opuściłam kaliskie strony, zawsze kocham je z pewną pamięcią i wdzięcznością… ”. Dnia 22 maja 1984 r. w Warszawie otwarto Muzeum przy ulicy Polnej 40 jako Oddział Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza. Jego długoletnim kustoszem była Barbara Musiałowa. Maria Dąbrowska mieszkała przy ul. Polnej 40 m. 30, od 1917r do 1954r, później przeprowadziła się w Aleje Niepodległości 163. Muzeum to powstało z inicjatywy inż. Stanisława Mańkiewicza, długoletniego sąsiada Dąbrowskiej, który starał się o to od 1978 r. Związki z Kaliszem.
Maria Dąbrowska wielokrotnie w swej twórczości nawiązywała do swych rodzinnych stron.
Dla upamiętnienia jej związków z Kaliszem miasto podjęło szereg przedsięwzięć m.in.:
– w 1960 r. nadano pisarce tytuł Honorowego Obywatela Kalisza,
– w latach 70-tych jedno z osiedli w Kaliszu nazwano „Kalińcem”, znajdują się na nim m.in. ulice Serbinowska oraz Barbary i Bogumiła,
– pisarce poświęcono tablicę pamiątkową przy ulicy Górnośląskiej 57 i przy ulicy Babina 2. 25 kwietnia 1986 roku , czyli już w pierwszym roku pracy nowego dyrektora, odbyła się wyjątkowa uroczystość. Zespół Szkół Zawodowych nr 2 otrzymał sztandar oraz imię Marii Dąbrowskiej. O wyborze tej wybitnej pisarki na patrona szkoły zadecydował nie tylko jej talent artystyczny, ale także rozległe zainteresowania, m.in. ekonomią, socjologią i spółdzielczością, zbieżne z wielokierunkowym kształceniem w naszej placówce. W trakcie uroczystości odsłonięte w budynku przy ulicy Zamkowej 15 tablicę pamiątkową ku czci Marii Dąbrowskiej, a słowa autorki “Nocy i dni” umieszczone na tejże tablicy: “Codzienną pracą twój ą możesz wszystko dobre na tym świecie ulepszyć i wszystko złe naprawić” stały się odtąd myślą przewodnią, drogowskazem szkoły. Uroczystość odbyła się w sali C Urzędu Wojewódzkiego w Sieradzu. Jej wagę podkreślała obecność władz, zarówno administracyjnych jak i oświatowych. Sztandar przekazany szkole zaprojektował pan prof. Antoni Marzec, a jego fundatorem był Komitet Rodzicielski. Podczas uroczystości szkoła została wyróżniona odznaką “Za zasługi dla województwa sieradzkiego”. Z okazji tego ważnego wydarzenia uczniowie Zespołu Szkół Zawodowych nr 2 przygotowali piękną akademię poświęconą życiu i twórczości Marii Dąbrowskiej. Talenty wykonawców podziwiali zaproszeni goście, pracownicy szkoły, absolwenci, aktualni uczniowie oraz ich rodzice. 25 kwietnia 1986 r. Zespołowi Szkół Zawodowych nr 2 w Sieradzu nadano imię Marii Dąbrowskiej
Maria Dąbrowska zmarła 19 maja 1965 r. w Warszawie. Została pochowana w Alei zasłużonych na Powązkach.